ارجاع به زمان ازدست‌رفته، به مثابه امر حاضر در عکس‌های خصوصی

  عکس همواره چیزی را از گذشته، ردّ و جعل می‌کند. تأکید حضور-آن-جای مصداق در عکس بی‌گمان نشأت از فهمی در برابرِ آن دارد که فحوای چنین ردّی را بر تنِ عکس مورد پرسش قرار می‌دهد. ارتباطِ با گذشته‌ای که عکس به ‌مثابهِ هستی‌درذاتِ خود سودای آشکارگی‌اش را دارد، در زمانِ حال که رؤیتِ آن‌ را مهیا می‌سازد، به‌سانِ کنشی است متأخر که از جانبِ مخاطبِ خاصِ عکس، ادراک می‌شود. چه که او همزمان با رؤیت، به خوانش گذشته‌ای مشغول است که به‌جز در عکس، «حضور»ش را چنین مستند نمی‌توان مطالعه کرد. وجودِ زمانِ گذشته در بطنِ عکس با عناصری گره‌ می‌خورد که برای مخاطب خود حاملِ فهمِ پیشینی هستند از هر آنچه در زندگیِ ازدست‌رفتة او تداعی‌گر معنا بوده، و توأمان اصرار می‌ورزند بر موقتی‌بودنِ تمامی انگاره‌های ذهنی و عینی که میانِ وی و سطحِ عکس در جریان است. بنابراین، چگونه است که آن-جا-بودگیِ همارة مصداق و پیوندِ همیشگیِ «واقعیت و گذشته» که «ارجاعِ» عکس از بطن آن برمی‌خیزد، یکی‌شدن حقیقتِ عکس را (مصداقی که حضورش دیگر تنها منوط به قاب عکسی است که در برابرِ دیدگان است)، با واقعیتِ آن («آنچه بوده» از مصداقی که در برابرِ دوربینِ عکاسی، حضوری واقعی و آنی، داشته است) پایه‌گذاری می‌کند؟ رولان بارت1، در آخرین کتاب خود، اتاق روشن2، «ارجاع» را گوهر عکس می‌نامد؛ ارجاع به «آنچه بوده»، که اکنون به‌سان امری حاضر و کنش‌گر در عکس حضور دارد. در مقالة حاضر به بررسی چگونگیِ هستومندیِ زمانِ گذشته در بستر عکس، و تبیینِ ویژگی‌های متمایز «ارجاع به گذشته» در عکس‌های خصوصی پرداخته و تأثیراتی را که چنین «ارجاعاتی» به مثابه هستیِ عکس در خوانش و تأویلِ اثر بر مخاطبِ خود خواهند داشت، مورد تحلیل قرار خواهیم داد.